Στρατηγική για την μελλοντική πολιτική στον τομέα των χημικών ουσιών

1) ΣΤΟΧΟΣ

Χάραξη στρατηγικής σχετικά με την μελλοντική κοινοτική πολιτική στον τομέα των χημικών ουσιών, η οποία προάγει την αειφόρο ανάπτυξη.

2) ΠΡΑΞΗ

Λευκή Βίβλος της Επιτροπής, της 27ης Φεβρουαρίου 2001, σχετικά με την στρατηγική για την μελλοντική πολιτική στον τομέα των χημικών ουσιών [COM (2001) 88 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].

3) ΣΥΝΟΨΗ

Πλαίσιο

Μολονότι ορισμένες επιβλαβείς χημικές ουσίες απαγορεύονται ήδη από την κοινοτική νομοθεσία (λόγου χάριν ο αμίαντος), υπάρχουν χάσματα στην κοινοτική νομοθεσία όσον αφορά τις υφιστάμενες χημικές ουσίες. Μας λείπουν γνώσεις σχετικά με τις επιδράσεις πολυάριθμων υφιστάμενων ουσιών που ετέθησαν σε κυκλοφορία πριν από το 1981, ημερομηνία κατά την οποία θεσπίστηκε η υποχρέωση υποβολής των νέων ουσιών σε δοκιμασίες και κοινοποίησής τους. Οι ουσίες αυτές αντιπροσωπεύουν το 99% περίπου του συνολικού όγκου των ουσιών που κυκλοφορούν και μολονότι η Επιτροπή δρομολόγησε διαδικασία αξιολόγησης (es de en fr) των εν λόγω ουσιών, η διαδικασία είναι μακροχρόνια και δεν υπάγει τις υφιστάμενες ουσίες στις ίδιες με των νέων ουσιών απαιτήσεις δοκιμασιών. Λόγω των ανησυχιών σχετικά με τις επιβλαβείς επιδράσεις των χημικών ουσιών στην υγεία του ανθρώπου και στο περιβάλλον, η Επιτροπή εκτιμά ότι επιβάλλεται η χάραξη στρατηγικής για την προστασία της υγείας του ανθρώπου και του περιβάλλοντος σε ένα πλαίσιο αειφόρου ανάπτυξης.

Η Λευκή Βίβλος αναφέρεται σε τέσσερα μεγάλα νομικά μέσα που διέπουν τις χημικές ουσίες στην Κοινότητα: η υφιστάμενη νομοθεσία σχετικά με την κυκλοφορία στην αγορά και τη χρήση των επικίνδυνων ουσιών και παρασκευασμάτων, σχετικά με την ταξινόμηση, τη συσκευασία και την επισήμανση των επικίνδυνων ουσιών και παρασκευασμάτων και σχετικά με την εκτίμηση και έλεγχο των κινδύνων (es de en fr) που συνδέονται με τις υφιστάμενες ουσίες

Κύριοι στόχοι και στοιχεία

Οι στόχοι εγγράφονται στο πλαίσιο του ευρύτερου στόχου της αειφόρου ανάπτυξης και αποβλέπουν στην εκ μέρους της χημικής βιομηχανίας ανάληψη περισσοτέρων ευθυνών τηρουμένης της αρχής της προφύλαξης, με παράλληλη διαφύλαξη της ενιαίας αγοράς και της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής βιομηχανίας. Οι κυριότεροι στόχοι είναι οι ακόλουθοι:

Προστασία της υγείας του ανθρώπου και προαγωγή ενός μη τοξικού περιβάλλοντος Προκειμένου να εξασφαλίσει καλύτερη προστασία, η Επιτροπή προτείνει τη δημιουργία ενιαίου συστήματος για όλες τις ουσίες. Όσον αφορά την εκτίμηση των κινδύνων, η προτεραιότητα θα δοθεί στις ουσίες που ευθύνονται για σημαντική έκθεση, ή οι οποίες εμφανίζονται ιδιαίτερα απειλητικές. Η υποκατάσταση των επικίνδυνων χημικών ουσιών θα ενθαρρυνθεί μόλις αυτό καταστεί δυνατό.

Τήρηση της αρχής της προφύλαξης Η αρχή αυτή προβλέπει την λήψη μέτρων ακόμη και αν παραμένουν επιστημονικές αβεβαιότητες όσον αφορά την ακριβή φύση των κινδύνων.

Διαφύλαξη και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της κοινοτικής χημικής βιομηχανίας Η στρατηγική δεν πρέπει να θέτει σε κίνδυνο την ανταγωνιστικότητα της κοινοτικής χημικής βιομηχανίας αντιθέτως μάλιστα, οφείλει να την ενισχύει. Στην κατεύθυνση αυτή, η Επιτροπή στοχεύει στην, μέσω των κανονιστικών ρυθμίσεων, τόνωση του ανταγωνισμού και την επεξεργασία ασφαλέστερων χημικών ουσιών.

Αποτροπή του κατατεμαχισμού της εσωτερικής αγοράς Ταυτόχρονα, η στρατηγική δεν πρέπει να εμποδίζει την εύρυθμη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς. Πρέπει λοιπόν να στηρίζεται σε μία πλήρη εναρμόνιση σε κοινοτική κλίμακα.

Αύξηση της διαφάνειας Τα μέτρα αυτά αποβλέπουν στην εξασφάλιση της πλήρους ενημέρωσης των καταναλωτών, ούτως ώστε οι επιλογές τους να γίνονται με γνώση των δεδομένων. Προς το σκοπό αυτό, το κανονιστικό σύστημα πρέπει να είναι ενιαίο και διαφανέστερο. Ωστόσο, θα προστατεύονται οι εμπορικά ευαίσθητες πληροφορίες.

Συνάρτηση με τα διεθνή ζητήματα Τα προτεινόμενα μέτρα πρέπει να εγγράφονται στο πλαίσιο των διεθνών πρωτοβουλιών για την προαγωγή της ασφαλούς χρήσης των χημικών ουσιών σε ολόκληρο τον κόσμο. Πολλές είναι οι διεθνείς οργανώσεις που ασχολούνται με το θέμα (το Διακυβερνητικό Forum για τη χημική ασφάλεια (IFCS) (EN) καθώς και πολυάριθμες διεθνείς συνθήκες, όπως η Σύμβαση OSPAR που αποβλέπει στην προστασία της θαλάσσιας ζώνης του βορειοανατολικού Ατλαντικού και η Σύμβαση του Ρότερνταμ για την συναίνεση μετά από ενημέρωση, σχετικά με την εξαγωγή χημικών προϊόντων.

Είναι επίσης σκόπιμο να αναγνωριστούν τα αποτελέσματα πολυάριθμων δοκιμασιών που πραγματοποιήθηκαν εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης και που μπορούν να συμβάλουν στην κάλυψη των κενών των ευρωπαϊκών δεδομένων και στην αποφυγή επαναλήψεων.

Προαγωγή των πειραμάτων χωρίς ζώα Το ζητούμενο είναι η μείωση, στον μέγιστο δυνατό βαθμό, των προγραμμάτων δοκιμασιών στα οποία χρησιμοποιούνται ζώα και η ενθάρρυνση της ανάπτυξης νέων, εναλλακτικών μεθόδων πειραματισμού χωρίς ζώα.

Εξασφάλιση της συμμόρφωσης με τις διεθνείς υποχρεώσεις της ΕΕ στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) Δεδομένου ότι η ΕΕ αποτελεί μέρος του ΠΟΕ, η νομοθεσία της Κοινότητας που διέπει τις χημικές ουσίες δεν είναι δυνατόν να συνιστά άμεσο ή έμμεσο εμπόδιο στις εμπορικές συναλλαγές με τις τρίτες χώρες.

Το σύστημα REACH

Το σύστημα REACH είναι ένα ενιαίο σύστημα για τις υφιστάμενες και νέες ουσίες που διαλαμβάνει όλες τις φάσεις της διαδικασίας. Έχει προβλεφθεί μεταβατική περίοδος ένδεκα ετών για να ενσωματωθούν οι υφιστάμενες ουσίες στο νέο ενιαίο σύστημα. Προς το σκοπό αυτό, έχει προταθεί χρονοδιάγραμμα και προβλεφθεί μονάδα ειδικού έργου (task force) για να αξιολογηθούν τα ήδη υφιστάμενα δεδομένα.

Έγκριση Η έγκριση είναι υποχρεωτική για όλες τις ουσίες που παράγονται σε ποσότητες μεγαλύτερες του ενός τόνου. Ο γενικός έλεγχος που ασκείται από τις αρχές στο πλαίσιο του προηγουμένου συστήματος θα υποκατασταθεί από ad hoc ελέγχους και από υπολογιστική ανάλυση.

Εκτίμηση Οι δοκιμασίες και η εκτίμηση των κινδύνων θα αναλαμβάνονται από τη βιομηχανία. Οι δοκιμασίες θα καθορίζονται επί τη βάσει σειράς κριτηρίων όπως, π.χ. οι παραγόμενες ποσότητες της ουσίας, το επίπεδο έκθεσης κ.λπ. Ωστόσο, οι ουσίες που παράγονται σε ποσότητες άνω των 100 τόνων και, σε περίπτωση αμφιβολιών, σε μικρότερες ποσότητες, θα υπόκεινται σε εκτίμηση από τις αρμόδιες εθνικές αρχές, με δοκιμασίες προσαρμοσμένες στις ουσίες και στοχεύουσες στις επιδράσεις μιας μακροπρόθεσμης έκθεσης. Ως επί το πλείστον και όσον αφορά τις συμπληρωματικές δοκιμασίες, θα διατηρηθεί η νυν προσέγγιση για τις νέες ουσίες.

Άδεια Ορισμένες ουσίες, ή ορισμένες ειδικές χρήσεις μιας ουσίας, που γεννούν έντονες ανησυχίες, θα υπόκεινται στη χορήγηση ειδικής άδειας. Η άδεια θα χορηγείται για πολύ συγκεκριμένους σκοπούς, ανεξαρτήτως παραγόμενης ποσότητας. Οι ουσίες τις οποίες αφορούν τα ανωτέρω είναι:

• οι καρκινογόνες, μεταλλαξιογόνες ή τοξικές για την αναπαραγωγή ουσίες (συμπεριλαμβανομένων των περισσότερων ενδοκρινικών διαταρακτών),
• οι ουσίες που έχουν χαρακτηριστικά δυσαποδόμητων οργανικών ρύπων (ΔΟΡ).

Είναι δυνατές οι παρεκκλίσεις για τις χρήσεις που δεν γεννούν ανησυχίες. Επίσης, μπορεί να χορηγείται άδεια υπό όρους, εφόσον αυτό δικαιολογείται από τα κοινωνικοοικονομικά οφέλη της χρήσης της ουσίας.

Για κάθε άλλη ουσία που γεννά ανησυχίες θα χρησιμοποιηθεί σύστημα ταχείας διαχείρισης των κινδύνων. Το σύστημα αυτό περιλαμβάνει την ταχεία εκτίμηση και εφαρμογή της κείμενης νομοθεσίας.

Χρειάζονται συμπληρωματικές έρευνες πριν από τη λήψη απόφασης για την οριστική προσέγγιση όσον αφορά τις ουσίες PBT (δυσαποδόμητες, βιο-σωρεύσιμες και τοξικές ουσίες) και VPVB (λίαν δυσαποδόμητες ουσίες με μεγάλες δυνατότητες βιο-σώρευσης) εκτός από τις ουσίες ΔΟΡ).

Όσον αφορά την έρευνα και ανάπτυξη, οι διατάξεις σχετικά με τις εξαιρέσεις όσον αφορά τις χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για ερευνητικούς και αναπτυξιακούς σκοπούς θα τροποποιηθούν, προκειμένου να διευκολυνθεί η έρευνα.

Θα προωθηθεί η θεωρητική και πρακτική έρευνα για την ανάπτυξη μεθόδων υποκατάστασης των πειραμάτων με ζώα.

Είναι αναγκαία η διενέργεια περαιτέρω ερευνών προκειμένου να ληφθεί απόφαση σχετικά με τις ουσίες που διατίθενται στο εμπόριο υπό μορφήν μερών προϊόντων (π.χ. παιχνιδιών) που δεν έχουν υπαχθεί στις απαιτήσεις άλλων κοινοτικών νομοθετικών διατάξεων.

Ρόλος, δικαιώματα και ευθύνες της βιομηχανίας

Όπως υπογραμμίστηκε ήδη, θα υπάρξει μεταβίβαση ευθυνών, από τις αρμόδιες αρχές προς την βιομηχανία, δηλαδή προς τους κατασκευαστές, τους εισαγωγείς και τους χρήστες κατάντη, όσον αφορά τις δοκιμασίες και την εκτίμηση των κινδύνων των χημικών ουσιών.

Η βιομηχανία καλείται να παρέχει ορισμένες πληροφορίες στην αρμόδια αρχή στο πλαίσιο της έγκρισης της ουσίας. Όσον αφορά τις πληροφορίες προς τους χρήστες, τα δελτία των δεδομένων ασφαλείας και η επισήμανση στην συσκευασία θα παραμείνουν οι κύριοι πυλώνες ενημέρωσης. Ωστόσο, εξετάζονται τροποποιήσεις των δύο αυτών μέσων προκειμένου να καταστούν αποτελεσματικότερα.

Όσον αφορά τα δικαιώματα κυριότητας επί των δεδομένων που προκύπτουν από τις δοκιμασίες, το νέο σύστημα αποβλέπει, όπως και η προηγούμενη νομοθεσία, στην αποφυγή της επανάληψης δοκιμασιών που διενεργούνται επί ζώων, ιδίως επί σπονδυλωτών. Επιπλέον, αποβλέπει στην εξασφάλιση ισότιμου ανταγωνισμού. Η θέσπιση δοκιμασιών που δρομολογούνται από την έκθεση καθώς και υποχρεώσεων όσον αφορά τις δοκιμασίες, επιβαλλόμενων στους κατάντη χρήστες, ενδέχεται να προκαλέσει στρεβλώσεις του ανταγωνισμού, ενθαρρύνοντας τους κατασκευαστές και άλλους χρήστες προς την κατεύθυνση του περιορισμού ή της καθυστέρησης των δοκιμασιών, ούτως ώστε να επωφεληθούν, αργότερα, από τα αποτελέσματα των υπολοίπων. Το νέο σύστημα θα υποχρεώνει κάθε πρόσωπο που εκμεταλλεύεται τα δεδομένα προηγούμενης δοκιμασίας να αποζημιώνει τον παραγωγό των εν λόγω δεδομένων.

Ταξινόμηση και επισήμανση

Λόγω του όγκου των υφιστάμενων ουσιών που δεν έχουν ακόμη ταξινομηθεί, η Επιτροπή εκτιμά ότι δεν θα είναι δυνατή η κατάρτιση εξαντλητικού εναρμονισμένου καταλόγου. Προτείνει να περιοριστεί η εναρμονισμένη ταξινόμηση στις ιδιότητες των κυριότερων, και να ζητηθεί από τη βιομηχανία η κατάρτιση και η παράδοση εξαντλητικού καταλόγου πληροφοριών για την ταξινόμηση και επισήμανση όλων των επικίνδυνων ουσιών που κυκλοφορούν στην αγορά, καταλόγου στον οποίο θα έχει πρόσβαση το ευρύ κοινό.

Προτείνεται η συνένωση του κοινοτικού συστήματος επισήμανσης με το παγκόσμιο εναρμονισμένο σύστημα (τελεί υπό διαπραγμάτευση) που αποβλέπει στην απλούστευσή του.

Διαχείριση του συστήματος

Οι αρχές των κρατών μελών προβλέπεται να διατηρήσουν το μεγαλύτερο μέρος των σημερινών αρμοδιοτήτων τους, δηλαδή θα είναι συνολικά υπεύθυνες για την έγκριση και την εκτίμηση. Ωστόσο, η Επιτροπή σχεδιάζει να συστήσει έναν κεντρικό φορέα (μία εκδοχή του Ευρωπαϊκού Γραφείου Χημικών Ουσιών), επιφορτισμένου με την διαχείριση ορισμένων - γενικών - πτυχών του συστήματος προκειμένου να εξασφαλιστεί ο συντονισμός και η συνοχή μεταξύ των διαφόρων φορέων που εμπλέκονται στο νέο σύστημα. Ως εκ τούτου, θα εξασφαλίσει το επιχειρησιακό πλαίσιο του συστήματος χορήγησης αδειών, θα διατηρεί κεντρική βάση δεδομένων ανοικτή στο κοινό και θα καταχωρεί τους φακέλους έγκρισης ενώ - τέλος - θα εξασφαλίζει τεχνική και επιστημονική υποστήριξη στις εθνικές αρχές..

Οι κυριότερες αρμοδιότητες στο πλαίσιο του συστήματος θα κατανέμονται μεταξύ της Κοινότητας και των εθνικών αρχών. Όσον αφορά την έγκριση, η κύρια απόφαση σχετικά με την ουσία και την χρήση θα λαμβάνεται σε κοινοτικό επίπεδο. Τα κράτη μέλη θα είναι υπεύθυνα για την έγκριση άλλων, ειδικότερων χρήσεων στο πλαίσιο της απόφασης της Κοινότητας. Κάθε απόφαση σχετική με το σύστημα ταχείας διαχείρισης των κινδύνων θα λαμβάνεται σε κοινοτικό επίπεδο.

Εφαρμογή

Τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για την τήρηση της νομοθεσίας στην επικράτειά τους. Πρέπει να επανεξεταστούν ορισμένα υφιστάμενα μέτρα τα οποία αποβλέπουν στην τήρηση της νομοθεσίας και την συνοχή μεταξύ των κρατών μελών. Η Επιτροπή προτείνει την επανεξέταση της στρατηγικής μετά την θέση σε ισχύ της νέας νομοθεσίας.

Ημερομηνία τελευταίας τροποποίησης: 19.07.2005