EUR-Lex Access to European Union law

Back to EUR-Lex homepage

This document is an excerpt from the EUR-Lex website

Jurysdykcja, uznawanie orzeczeń sądowych oraz ich wykonywanie w sprawach cywilnych i handlowych (Bruksela I)

Rozporządzenie określa przepisy o jurysdykcji sądów i uznawaniu orzeczeń sądowych oraz ich wykonywaniu w sprawach cywilnych i handlowych w państwach członkowskich Unii Europejskiej (UE).

AKT

Rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych [Zob. akt(-y) zmieniający(-e)].

STRESZCZENIE

Rozporządzenie określa przepisy o jurysdykcji sądów w sprawach cywilnych i handlowych. Orzeczenia wydane w jednym państwie członkowskim są uznawane w innych państwach członkowskich bez potrzeby przeprowadzania specjalnego postępowania, chyba że wobec uznania wniesiony zostanie zarzut. Stwierdzenie wykonalności orzeczenia zagranicznego musi następować po dokonaniu zwykłego formalnego sprawdzenia przedłożonych dokumentów. W rozporządzeniu określone zostały podstawy odmowy wykonania, jednak sądy nie mają możliwości uwzględniania z urzędu którejkolwiek z tych podstaw. Rozporządzenie nie obejmuje spraw podatkowych, celnych i administracyjnych. Nie stosuje się go również do:

  • stanu cywilnego, zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych, jak również ustawowego przedstawicielstwa osób fizycznych, stosunków majątkowych wynikających z małżeństwa, prawa spadkowego włącznie z testamentami,
  • upadłości,
  • ubezpieczeń społecznych,
  • sądownictwa polubownego.

Przepisy jurysdykcyjne

Podstawową zasadą jest wykonywanie jurysdykcji przez państwo członkowskie, w którym pozwany ma miejsce zamieszkania, bez względu na jego obywatelstwo. Miejsce zamieszkania określa się zgodnie z prawem krajowym państwa członkowskiego, w którym sprawa jest wnoszona do sądu. Jeżeli strona nie ma miejsca zamieszkania w państwie członkowskim, którego sądy rozpoznają sprawę, sąd w celu ustalenia, czy strona ma miejsce zamieszkania w innym państwie członkowskim, stosuje prawo tego państwa członkowskiego. W przypadku osób prawnych i spółek miejscem zamieszkania jest państwo, w którym znajduje się ich statutowa siedziba, główny organ zarządzający lub główne przedsiębiorstwo. Dla trustów siedziba ustalana jest przez sąd rozpatrujący sprawę, który stosuje swoje prawo prywatne międzynarodowe .

Pozywanie pozwanego w innym państwie członkowskim

Niezależnie od ogólnej zasady dotyczącej jurysdykcji w pewnych okolicznościach pozwany może być pozywany przed sądy innego państwa członkowskiego. W rozporządzeniu określono takie obszary jurysdykcji: jurysdykcja szczególna lub wyłączna, jak również jurysdykcja w sprawach dotyczących ubezpieczenia, umów zawartych pomiędzy konsumentami oraz jurysdykcja dla indywidualnych umów o pracę.

Specjalna jurysdykcja sądów obejmuje:

  • sprawy, w których przedmiotem postępowania jest umowa: według ogólnej zasady tego typu sprawy będą rozpatrywane przez sądy miejsca, gdzie zobowiązanie zostało wykonane lub miało być wykonane,
  • sprawy alimentacyjne: według ogólnej zasady tego typu sprawy wnoszone są do sądów miejsca, gdzie uprawniony do alimentów ma miejsce pobytu,
  • sprawy, których przedmiotem jest odpowiedzialność za popełnienie czynu bezprawnego – czyn niedozwolony, czyn podobny do czynu niedozwolonego lub roszczenia wynikające z takiego czynu: w takich sprawach orzekać będą sądy miejsca, gdzie nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę.

W sprawach dotyczących ubezpieczenia ubezpieczyciel może zostać pozwany przed sądy państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, lub państwa członkowskiego, w którym powód ma miejsce zamieszkania w przypadku powództw ubezpieczającego, ubezpieczonego lub uposażonego. W odniesieniu do ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej lub ubezpieczenia nieruchomości ubezpieczyciel może być ponadto pozwany przed sąd miejsca, gdzie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.

Rozporządzenie określa również przepisy odnośnie do jurysdykcji w sprawach dotyczących umów zawartych pomiędzy konsumentami. Konsument rozumiany jest jako osoba, która zawiera umowę w celu, który nie może być uważany za działalność zawodową lub gospodarczą tej osoby. Uwzględniane są wszelkie umowy zawierane z osobą prowadzącą działalność zawodową lub gospodarczą w UE, z wyjątkiem umów przewozu z wyłączeniem umów podróży przewidujących w zamian za cenę ryczałtową połączone świadczenia przewozu i noclegu. Konsument jest chroniony w sposób przewidziany w rozporządzeniu w przypadku zawierania umowy sprzedaży na raty rzeczy ruchomych lub umowy pożyczki spłacanej ratami lub innej umowy kredytowej, która przeznaczona jest do finansowania kupna rzeczy tego rodzaju. Aby konsument mógł korzystać z takiej ochrony w innych przypadkach, umowa musi zostać zawarta z osobą, która prowadzi działalność zawodową lub gospodarczą w państwie członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, lub taką działalność kieruje do tego państwa. Konsument może występować przed sądy państwa UE, w którym pozwany ma miejsce zamieszkania, lub przed sądy miejsca, w którym konsument (powód) ma miejsce zamieszkania. Kontrahent może wytoczyć powództwo przeciwko konsumentowi tylko przed sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium konsument ma miejsce zamieszkania.

Jeżeli przedmiotem postępowania jest indywidualna umowa o pracę, pracownicy mogą pozwać swojego pracodawcę przed sądy państwa UE, w którym pracodawca ma miejsce zamieszkania, lub przed sądy państwa UE, w którym pracownik zazwyczaj świadczy swoją pracę. Jeżeli pracownik zazwyczaj nie świadczy pracy w jednym i tym samym państwie, może pozwać pracodawcę przed sądy miejsca, gdzie znajduje się oddział, który pracownika zatrudnił. Pracodawca, który nie ma miejsca zamieszkania na terytorium państwa UE, ale posiada filię, agencję lub inny oddział w jednym z państw UE, będzie traktowany, jak gdyby miał miejsce zamieszkania w tym państwie. Pracodawca może wytoczyć powództwo przeciwko pracownikowi tylko przed sądami państwa członkowskiego, na terytorium którego pracownik ma miejsce zamieszkania.

Niezależnie od miejsca zamieszkania następujące sądy mają jurysdykcję wyłączną w sprawach dotyczących:

  • praw rzeczowych na nieruchomościach oraz najmu lub dzierżawy nieruchomości: sądy państwa członkowskiego, w którym nieruchomość jest położona,
  • ważności, nieważności lub rozwiązania spółki lub osoby prawnej albo ważności decyzji ich organów: sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium osoba prawna ma swoją siedzibę,
  • ważności wpisów do rejestrów publicznych: sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium rejestry są prowadzone,
  • rejestracji lub ważności patentów, znaków towarowych, wzorów i modeli lub innych podobnych praw: sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium wystąpiono ze zgłoszeniem lub o rejestrację albo nastąpiło zgłoszenie lub rejestracja albo na podstawie aktu prawa wspólnotowego lub umowy międzynarodowej uznaje się, że zgłoszenie lub rejestracja nastąpiły,
  • wykonania orzeczeń: sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium wykonanie nastąpiło lub powinno nastąpić.

Jeżeli strony, z których przynajmniej jedna ma miejsce zamieszkania na terytorium UE, zawarły klauzulę wyboru jurysdykcji , uzgodniony w niej sąd będzie miał jurysdykcję. W rozporządzeniu określono formalności, których należy przestrzegać odnośnie do takich umów dotyczących wyboru jurysdykcji: umowa musi być zawarta w formie pisemnej lub w formie odpowiadającej praktyce przyjętej między stronami lub, w handlu międzynarodowym – w formie odpowiadającej zwyczajowi, który strony znają.

Ponadto określone zostały zasady dotyczące pozywania łącznie kilku osób, spraw dotyczących powództwa z tytułu rękojmi, gwarancji lub powództwa interwencyjnego, powództwa wzajemnego i postępowania, którego przedmiotem jest umowa i powództwo może zostać połączone z powództwem o prawa rzeczowe na nieruchomościach.

W rozporządzeniu określono również mechanizm postępowania w przypadku spraw zawisłych przed sądami różnych państw UE (kwestia zawisłości sprawy) i spraw wiążących się ze sobą.

Uznawanie i wykonywanie

Orzeczenia wydane w jednym państwie członkowskim są uznawane w innych państwach członkowskich bez potrzeby przeprowadzania specjalnego postępowania. Orzeczenie oznacza każde orzeczenie wydane przez sąd państwa członkowskiego, niezależnie od tego, czy zostanie określone jako wyrok, postanowienie, nakaz zapłaty lub nakaz egzekucyjny. Orzeczenie zagraniczne nie może być w żadnym wypadku przedmiotem kontroli merytorycznej.

Orzeczenia nie uznaje się, jeżeli:

  • uznanie byłoby oczywiście sprzeczne z porządkiem publicznym państwa członkowskiego, w którym wystąpiono o uznanie,
  • pozwanemu nie doręczono dokumentu wszczynającego postępowanie w czasie i w sposób umożliwiający mu przygotowanie obrony,
  • orzeczenia nie da się pogodzić z orzeczeniem wydanym między tymi samymi stronami w państwie członkowskim, w którym wystąpiono o uznanie,
  • orzeczenia nie da się pogodzić z wcześniejszym orzeczeniem wydanym w innym państwie członkowskim albo w państwie trzecim w sporze o to samo roszczenie między tymi samymi stronami.

Sąd, przed którym dochodzi się uznania orzeczenia wydanego w innym państwie członkowskim, może zawiesić postępowanie, jeżeli od orzeczenia został wniesiony zwyczajny środek zaskarżenia.

Orzeczenia będą wykonywane w innym państwie członkowskim, jeżeli ich wykonalność w nim zostanie stwierdzona na wniosek uprawnionego. Każda ze stron może wnieść środek zaskarżenia od orzeczenia rozstrzygającego o wniosku o stwierdzenie wykonalności.

Zastąpienie konwencji brukselskiej z 1968 r.

Niniejsze rozporządzenie zastępuje konwencję brukselską z 1968 r., która miała zastosowanie w stosunkach pomiędzy państwami UE przed wejściem w życie niniejszego rozporządzenia. Konwencja ma nadal zastosowanie w odniesieniu do terytoriów państw UE, które objęte są terytorialnym zakresem zastosowania tejże konwencji i które na podstawie art. 299 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (obecnie art. 355 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) wyłączone są z zakresu niniejszego rozporządzenia. W rozporządzeniu wymienione są również inne konwencje, traktaty i umowy pomiędzy państwami członkowskimi, które rozporządzenie zastępuje.

Nawet po wejściu w życie niniejszego rozporządzenia kwestie dotyczące jurysdykcji pomiędzy Danią a pozostałymi państwami członkowskimi nadal podlegały konwencji brukselskiej z 1968 r. Wyjątek dla Danii został oparty na protokole nr 5 z 1997 r. w sprawie stanowiska Danii załączonym do traktatów (obecnie protokół nr 22). Dnia 19 października 2005 r. UE zawarła umowę z Danią w sprawie właściwości sądów oraz uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, która rozszerzyła stosowanie przepisów niniejszego rozporządzenia na ten kraj. Dnia 27 kwietnia 2006 r. umowa ta została zatwierdzona w imieniu UE decyzją Rady 2006/325/WE. Wejście w życie nastąpiło 1 lipca 2007 r.

Zgodnie z protokołem w sprawie stanowiska Zjednoczonego Królestwa i Irlandii załączonym do traktatów te dwa kraje wyraziły chęć uczestniczenia w przyjęciu i stosowaniu niniejszego rozporządzenia.

ODNIESIENIA

Akt

Wejście w życie

Termin transpozycji przez państwa członkowskie

Dziennik Urzędowy

Rozporządzenie (WE) nr 44/2001

1.3.2002

Dz.U. L 12, 16.1.2001

Akt(-y) zmieniający(-e)

Wejście w życie

Termin transpozycji przez państwa członkowskie

Dziennik Urzędowy

Rozporządzenie (WE) nr 1791/2006

1.1.2007

Dz.U. L 363, 20.12.2006

Rozporządzenie (WE) nr 1103/2008

4.12.2008

Dz.U. L 304, 14.11.2008

Kolejne zmiany i poprawki do rozporządzenia (WE) nr 44/2001 zostały włączone do tekstu podstawowego. Niniejszy tekst skonsolidowany ma jedynie wartość dokumentalną.

AKTY POWIĄZANE

Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego z dnia 21 kwietnia 2009 r. dotyczące stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych [ COM(2009) 174 wersja ostateczna – nieopublikowane w Dzienniku Urzędowym].

Rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej [Dz.U. L 338 z 23.12.2003].

To rozporządzenie ma zastosowanie do spraw cywilnych dotyczących rozwodu, separacji i unieważnienia małżeństwa oraz wszelkich aspektów odpowiedzialności rodzicielskiej. Nie ma zastosowania w sprawach cywilnych dotyczących zobowiązań alimentacyjnych, które zostały uregulowane w rozporządzeniu (WE) nr 4/2009.

Umowa pomiędzy Wspólnotą Europejską a Królestwem Danii w sprawie właściwości sądów oraz uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych [Dz.U. L 251 z 21.9.2013].

W następstwie powiadomienia przez Danię Komisji o swojej decyzji dotyczącej wdrożenia treści rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009 w zakresie, w jakim zmienia ono rozporządzenie (WE) nr 44/2001 oraz treści rozporządzenia wykonawczego (UE) nr 1142/2011 w sprawie właściwości sądów oraz uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, umowa ta zawiera wykaz właściwych organów administracyjnych w Danii zajmujących się sprawami, których dotyczą te dwa rozporządzenia.

Ostatnia aktualizacja: 07.04.2014

Top