Είδη θεσμικών και λοιπών οργάνων και οργανισμών

Το θεσμικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι μοναδικό και το σύστημα λήψης αποφάσεών της εξελίσσεται συνεχώς. Τα 7 ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, τα 7 λοιπά όργανα της ΕΕ και περισσότεροι από 30 αποκεντρωμένοι οργανισμοί είναι διασκορπισμένα σε ολόκληρη την ΕΕ. Συνεργάζονται για την αντιμετώπιση των κοινών συμφερόντων της ΕΕ και των ευρωπαίων πολιτών. 

Όσον αφορά τη διοίκηση, υπάρχουν άλλοι 20 οργανισμοί και φορείς της ΕΕ που εκτελούν ειδικά νομικά καθήκοντα και 4 διοργανικές υπηρεσίες που υποστηρίζουν τα θεσμικά όργανα.

Όλες αυτές οι οντότητες έχουν συγκεκριμένους ρόλους — από την ανάπτυξη της νομοθεσίας και τη χάραξης πολιτικής της ΕΕ έως την εφαρμογή πολιτικών και την εκτέλεση εργασιών σε εξειδικευμένους τομείς, όπως η υγεία, η ιατρική, οι μεταφορές και το περιβάλλον.

Υπάρχουν 4 κύρια θεσμικά όργανα λήψης αποφάσεων που ηγούνται της διοίκησης της ΕΕ. Τα θεσμικά αυτά όργανα παρέχουν από κοινού στην ΕΕ κατευθύνσεις πολιτικής και διαδραματίζουν διαφορετικούς ρόλους στη νομοθετική διαδικασία: 

• το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Βρυξέλλες/Στρασβούργο/Λουξεμβούργο)
• το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (Βρυξέλλες)
• το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Βρυξέλλες/Λουξεμβούργο)
• Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Βρυξέλλες/Λουξεμβούργο/Αντιπροσωπείες σε ολόκληρη την ΕΕ) 

Το έργο τους συμπληρώνεται από άλλα θεσμικά όργανα και οργανισμούς, τα οποία περιλαμβάνουν:

• το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Λουξεμβούργο)
• την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Φρανκφούρτη)
• το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (Λουξεμβούργο)

Τα θεσμικά όργανα και οι οργανισμοί της ΕΕ συνεργάζονται εκτενώς με το δίκτυο των οργάνων και οργανισμών της ΕΕ σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η πρωταρχική λειτουργία των εν λόγω οργάνων και οργανισμών είναι να υλοποιούν τις πολιτικές επιτόπου.

Περίπου 60 000 υπάλληλοι και λοιπό προσωπικό της ΕΕ εξυπηρετούν 450 εκατομμύρια Ευρωπαίους (και αμέτρητους άλλους σε όλο τον κόσμο). Ο αριθμός αυτός είναι σχετικά μικρός — το γαλλικό Υπουργείο Οικονομικών διαθέτει περίπου 140 000 υπαλλήλους για πληθυσμό μόλις 67 εκατομμυρίων.

Κύρια στοιχεία και αριθμοί

Οι εξουσίες, οι αρμοδιότητες και οι διαδικασίες των θεσμικών οργάνων της ΕΕ καθορίζονται στις ιδρυτικές συνθήκες της ΕΕ: η Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (1957) και η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (1992). Πιο πρόσφατα, η Συνθήκη της Λισαβόνας (2007) εισήγαγε ορισμένες τροποποιήσεις και προσθήκες στις αρμοδιότητές τους.  

Τα 4 κύρια θεσμικά όργανα της ΕΕ, με τα διακριτά τους καθήκοντα, συνεργάζονται στενά για τον καθορισμό του θεματολογίου της ΕΕ, καθώς και τη δρομολόγηση και τον συντονισμό της νομοθετικής διαδικασίας της ΕΕ. 

Γενικά, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δεν εκδίδει νομοθετικές πράξεις. Ωστόσο, μπορεί να συμφωνεί σχετικά με αλλαγές στη Συνθήκη για τη λειτουργία της ΕΕ. Κύριος ρόλος του είναι να καθορίζει την πολιτική κατεύθυνση της ΕΕ. Στις περισσότερες περιπτώσεις, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκπονούν τις πολιτικές και τη νομοθεσία που εφαρμόζονται σε ολόκληρη την ΕΕ. Η διαδικασία που ακολουθούν ονομάζεται συνήθης νομοθετική διαδικασία.

Κατ’ αρχήν, η Επιτροπή προτείνει νέες νομοθετικές πράξεις, ενώ το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης τις εκδίδει. Στη συνέχεια, τα κράτη μέλη τις εφαρμόζουν και η Επιτροπή διασφαλίζει την ορθή εφαρμογή τους.

Πώς εκλέγονται και διορίζονται οι βασικοί υπάλληλοι της ΕΕ

Διοργανικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων

Προτεραιότητες της ΕΕ για την περίοδο 2019-2024

Εκτός από τα θεσμικά όργανα, υπάρχουν διάφορα άλλα όργανα και οργανισμοί που διαδραματίζουν εξειδικευμένο ρόλο, βοηθώντας την ΕΕ να εκπληρώνει τα καθήκοντά της. Ορισμένα όργανα έχουν καθήκον να συμβουλεύουν τα θεσμικά όργανα (Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών)· Άλλα διασφαλίζουν ότι τα θεσμικά όργανα συμμορφώνονται με τους κανόνες και τις διαδικασίες της ΕΕ (Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής, Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Δεδομένων). Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης είναι ένας οργανισμός εξωτερικής πολιτικής που στηρίζει την ΕΕ σε θέματα εξωτερικών υποθέσεων.

Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ δημιούργησαν 4 διοργανικές υπηρεσίες για την εξυπηρέτηση και τη στήριξη του έργου των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, καθώς και των λοιπών οργάνων και οργανισμών της. Καθεμία από αυτές έχει ειδικές αρμοδιότητες, οι οποίες καλύπτουν τις βασικές απαιτήσεις των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, όπως η πρόσληψη, η κατάρτιση και η ανάπτυξη του προσωπικού, η πληροφορική και οι εκδόσεις. Η Υπηρεσία Εκδόσεων ιδρύθηκε το 1969, ενώ οι άλλες υπηρεσίες δημιουργήθηκαν πιο πρόσφατα — η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Επιλογής Προσωπικού το 2003, η Ευρωπαϊκή Σχολή Διοίκησης το 2005 και η ομάδα αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών στην πληροφορική το 2012.

Επί του παρόντος υπάρχουν περισσότεροι από 30 αποκεντρωμένοι οργανισμοί. Έχουν τη δική τους νομική προσωπικότητα, έχουν συσταθεί για αόριστο χρονικό διάστημα και διακρίνονται από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ. 

Οι αποκεντρωμένοι οργανισμοί συμβάλλουν στην εφαρμογή των πολιτικών της ΕΕ. Επίσης, προάγουν τη συνεργασία μεταξύ της ΕΕ και των εθνικών κυβερνήσεων, συγκεντρώνοντας τεχνική και εξειδικευμένη εμπειρογνωσία τόσο από τα θεσμικά όργανα της Ένωσης όσο και από τις εθνικές αρχές.

Οι αποκεντρωμένοι οργανισμοί είναι διασκορπισμένοι σε ολόκληρη την Ευρώπη και ασχολούνται με ζητήματα που επηρεάζουν την καθημερινή ζωή σχεδόν 450 εκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν στην ΕΕ. Στα παραδείγματα περιλαμβάνονται τα τρόφιμα, η ιατρική, η δικαιοσύνη, η ασφάλεια των μεταφορών, η τοξικομανία και το περιβάλλον.

Για παράδειγμα:

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων είναι αποκεντρωμένος οργανισμός με έδρα το Άμστερνταμ. Ιδρύθηκε το 1995 και εργάζεται για τη διασφάλιση της αποτελεσματικότητας και της ασφάλειας των φαρμάκων για ανθρώπινη και κτηνιατρική χρήση σε ολόκληρη την Ευρώπη. Επίσης, προάγει την έρευνα και την καινοτομία στην ανάπτυξη φαρμάκων. Έχει συμβάλει σημαντικά στην ανάπτυξη φαρμάκων για παιδιά, φαρμάκων για σπάνιες νόσους, προηγμένων θεραπειών, καθώς και φυτικών και κτηνιατρικών φαρμάκων. Μπορεί επίσης να διαδραματίσει ρόλο στην αντιμετώπιση προκλήσεων που αφορούν τη δημόσια υγεία, όπως το AIDS, ο καρκίνος, η νόσος του Αλτσχάιμερ και ο διαβήτης. 

Όλοι οι αποκεντρωμένοι οργανισμοί
Έργο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων σχετικά με τις ιογενείς νόσους

Η ΕΕ έχει συστήσει 3 οργανισμούς για την εκτέλεση σαφώς καθορισμένων τεχνικών, επιστημονικών και διαχειριστικών καθηκόντων. Πρωταρχική αποστολή της τριάδας είναι να βοηθήσει την ΕΕ και τα κράτη μέλη της να εφαρμόσουν την κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένης της κοινής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας, καθώς και άλλες πτυχές της εξωτερικής δράσης της ΕΕ.

• Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας

Ο Οργανισμός Άμυνας στηρίζει την ανάπτυξη αμυντικών ικανοτήτων και τη στρατιωτική συνεργασία μεταξύ των χωρών της ΕΕ. Τονώνει την έρευνα και την τεχνολογία στον τομέα της άμυνας, ενισχύει την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία και λειτουργεί ως στρατιωτικός σύνδεσμος για τις πολιτικές της ΕΕ.

• Ινστιτούτο Μελετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για Θέματα Ασφάλειας

Το Ινστιτούτο αναλύει θέματα εξωτερικής πολιτικής, ασφάλειας και άμυνας Παρέχει αναλύσεις, διοργανώνει φόρουμ συζήτησης για τη διαμόρφωση της πολιτικής της ΕΕ και συμβάλλει στις συζητήσεις για τη στρατηγική ασφάλειας εντός και εκτός Ευρώπης.

• Δορυφορικό Κέντρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Το Δορυφορικό Κέντρο παρέχει προϊόντα και υπηρεσίες που αφορούν γεωδιαστημικές πληροφορίες, κυρίως αναλύοντας δεδομένα από δορυφόρους γεωσκόπησης. Παρέχει στους φορείς λήψης αποφάσεων έγκαιρες προειδοποιήσεις για πιθανές κρίσεις, ώστε να καταστεί δυνατή η έγκαιρη λήψη διπλωματικών, οικονομικών και ανθρωπιστικών μέτρων.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει συστήσει 6 εκτελεστικούς οργανισμούς για περιορισμένο χρονικό διάστημα για τη διαχείριση συγκεκριμένων καθηκόντων που συνδέονται με τα προγράμματα της ΕΕ. Οι εν λόγω εκτελεστικοί οργανισμοί, οι οποίοι είναι νομικές οντότητες, ασχολούνται με πρωτοβουλίες της Επιτροπής που κυμαίνονται από την υγεία και την εκπαίδευση έως την καινοτομία και την έρευνα.

Για παράδειγμα:

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ίδρυσε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας και τον Εκτελεστικό Οργανισμό για τις ΜΜΕ (EISMEA) με σκοπό την ανάπτυξη και την υλοποίηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Καινοτομίας, το οποίο εντοπίζει και υποστηρίζει ρηξικέλευθες τεχνολογίες και καινοτομίες. Ο Οργανισμός είναι επίσης υπεύθυνος για τη διαχείριση των προγραμμάτων της ΕΕ στους τομείς της στήριξης των ΜΜΕ, των οικοσυστημάτων καινοτομίας, της ενιαίας αγοράς, της πολιτικής για τους καταναλωτές και των διαπεριφερειακών επενδύσεων στην καινοτομία. Διασφαλίζει ότι οι εργασίες που χρηματοδοτούνται από τα προγράμματα αυτά αποφέρουν αποτελέσματα και παρέχει στην Επιτροπή πολύτιμη συμβολή για τα καθήκοντα πολιτικής της.

Όλοι οι εκτελεστικοί οργανισμοί

Υπάρχουν 2 όργανα και οργανισμοί της Ευρατόμ που δημιουργήθηκαν για την υποστήριξη των στόχων της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας (ΕΥΡΑΤΟΜ, 1957). Οι στόχοι της Συνθήκης είναι: o συντονισμός των εθνικών προγραμμάτων πυρηνικής έρευνας για ειρηνικούς σκοπούς· η παροχή γνώσεων, υποδομών και χρηματοδότησης για την πυρηνική ενέργεια· και η εξασφάλιση επαρκούς και ασφαλούς εφοδιασμού σε πυρηνική ενέργεια.

• Οργανισμός Εφοδιασμού της Ευρατόμ

Ο Οργανισμός διασφαλίζει τον τακτικό και ισότιμο εφοδιασμό των χρηστών της ΕΕ με πυρηνικά καύσιμα. Ενισχύει την ασφάλεια του εφοδιασμού των χρηστών στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

• Κοινή επιχείρηση «Σύντηξη για ενέργεια»

Η κοινή επιχείρηση διαχειρίζεται τη συνεισφορά της ΕΕ στο έργο ITER (αρχικά, ο διεθνής θερμοπυρηνικός πειραματικός αντιδραστήρας), που σχεδιάστηκε για την επίδειξη της επιστημονικής και τεχνολογικής εφικτότητας ηλεκτροπαραγωγής από σύντηξη, και συνεργάζεται με την Ιαπωνία σε ερευνητικά και αναπτυξιακά έργα στον τομέα της σύντηξης.